
Kavman i difitim mosen blong nokat trast
Mosen blong nokat trast akensem Prime Minista i difit wetem 27 vot akens.
Opposition saed i bin muvum motion ia long Palemen Haus long tete moning mbe motion i no bin pas mo i bin difit wetem 27 votes akens mo 21 we oli vote blong motion i pas.
Lida blong Opposition, Honoroble Ralph Regenvanu, i talemaot ol faev risen we Opposition i lukluk long hem blong putum motion blong nogat trast akensem Prime Minista, Honoroble Bob Loughman.
Mr Regenvanu i talem fes risen hem i from wan unconstitutional mosen we Prime Minista Loughman wetem Kavman blong hem i bin pasem long fes Palamen session blong legislature ia.
Hemi talem se mosen ia hem i blong saspendem full opposition grup aot long Palemen we i neva hapen bifo.
Mr Regenvanu i talem se hem ia i soemaot karekta blong Kavman blong tedei.
Hem i talem se karekta ia hem i no blong Vanuatu Palamen long ol democratic principle we ol founding papa i bin putum kaontri ia long hem mo hem i wan abus blong Palemen.
Mr Regenvanu i talem se Appeal Court i bin rul se mosen blong saspendem ful opposition we Kavman i bin pasem ia, hemi unconstitutional from i brijim raet blong ol MP long opposition saet mo ol vota we oli bin votem olgeta.
Lida blong Opposition i talem se nara risen blong motion akensem Prime Minista hem i from nomata se Vanuatu i stap long wan taem blong financial ekonomik crisis, Kavman blong Prime Minista Loughman i kontinu blong spendem bigfala mani long ol samting we i no nid.
Hemi talem se ol mani ia i sud ko long seves deliveri.
“Exampol blong sam expens ia hemi long taem blong Yumi 40 selebresen long 2020, Kavman i pem jewelri olsem ol nekles mo ear ring blong olgeta wetem ol woman blong olgeta long pablik mani,” Mr Regenvanu i talem.
“Oli tekem ol bigfala delekesen blong ol MP mo ol sapota i ko long ol Council blong Minista miting long Luganville, Lakatoro mo Tanna.
“Oli tekem ol luxury vehicle we China i bin kivim blong ol intanasonal miting olsem ol seken pak ap trak blong olgeta.
“Oli inkrisim salari blong seken, nambatri mo fo deputi spika. Oli dabolem amaon blong gratuity blong pem ol minista mo ol politikol apointees long yia ia. Oli inkris namba blong politikol apointees long tu mekem se i kat 26 niu uneseseri politikol post long wan valiu blong ova VT44 million aot long mani blong pipol.”
Lida blong Opposition Regenvanu i talem se hem bin askem blong Prime Minista wetem ol minista blong hem i katem daon salari blong olgeta from COVID mbe oli no save mekem nomo.
Mr Regenvanu i talem se wan moa risen blong motion blong nogat trast ia akensem Prime Minista, hemi felia blong provaedem financial asistens long pipol mo ol bisnis haos.
“Kavman i sud risevem mani we i stap blong mekem ol disisen mo plan blong sapotem ova 100 Ni-Vanuatu citizens we oli lusum wok blong olgeta,” Mr Regenvanu i talem.
“Long March 2020, taem boda i klos, foma Kavman i bin provaedem wan ekonomik stimulus pakej we i kat insaed wan wage subsidy blong VT30,000 blong wan wan wokman. Kavman long taem ia i bin providem ol bisnis haos wan amaon blong VT60,000 plas exemption long plante kavman tax mo fi blong helpem ol man blong no lusum wok.”
Hem i talem se mbe Kavman blong tete i kam in mo katem daon mo no kontinu long financial sapot ia kasem en blong yia we i risal long plante bisnis i klos mo pipol i lusum wok.
Mr Regenvanu i talem se Opposition i putum in mosen ia tu from Prime Minista Loughman i fail blong disciplinim ol minista taem oli mekem rong.
“Long Kavman ia, i kat wan minista i plead guilty vinis long brij blong lidasip code mo sam nara loa mo hemi stap wet long kot sentens blong hem long nekis manis,” Mr Regenvanu i talem.
Hem i talem se i gat wan narafala minista we i bin ko long kot from se i bin dronk mo draev mo brijim leadership code mo stap wet long sentens blong hem long nekis manis.
“I kat wan deputy speaker tu we i fesem jaj long domestic vaelens mo brij blong lidasip code we bae i fesem court from. I kat fulap minista mo MP oli involv long ol aksiden long trak taem oli drong mo oli drong long pablik.
“Fulap narafala minista oli no even ko long wok nomo.”
Mr Regenvanu i talem se ol fasin ia i bringim disgrace.
“Pablik i luk i kamot long media mo Prime minista i no disciplinem wan long olgeta from lack blong lidasip.”
“Fasin olsem i soem pua lidasip, lack blong rispek mo akaontabiliti.”
Mr Regenvanu i haelaetem wan nara risen blong motion akensem Prime Minista hemi from mis managemen blong ol yang scholarship studen.
Mr Regenvanu i talem se felia blong managem mo implementem Vanuatu Government scholarship mo Vanuatu National Provident Fund loan alaoens blong 100 Ni-Vanuatu student, hemi risal blong studen oli sakem aot olgeta long ol ples we oli rentem long Fiji.
Hem i talem se ol studen oli fos blong lukaot kakae long rod mo oli wari. Hem ia bae i kivim bigfala negativ impak long exam risal blong olgeta studen ia.
“Ol jej komuniti i mas kam in blong provaedem kakae we hemi wan shem ovasi.”
Prime Minista Loughman i rispon blong talem se isiu blong scholarship hemi no wan niu samting mo oli traem bes blong lukluk long welfea blong ol student long Laucala tru long wan stret fasin.
Hem i talem se problem long Fiji naoia hemi inkris namba blong ol COVID kes.
Hem i talem se hem ia nao hemi ol isu we Kavman i nid blong adresem naoia.
“Yumi stap traem best blong fixim isu ia long interes blong ol pikinini,” Prime Minista Loughman i talem.
Hem i talem se long saed blong disciplin blong ol kavman minista, hemia i stap long hand blong kot blong mekem disisen.
“Mi hop se las kavman i no bin kat ol samting ia i happen,” hem i talem.
Prime Minista Loughman i talem se ol kleim blong finance hemi rong from long taem blong wan economic crisis, mani i mas spend.
“Plante pipol long wol, long taem olsem, oli karemaot mani long bank mo mas spendem blong kontinu holem taet economi,” Prime Minista Loughman i talem.
Hem i talem se “Long saed blong subsidy, kavman ia hemi no stopem mbe hemi putum long wan nara wei we hemi moa sasteinabol.”
Prime Minista Loughman i haelaetem agriculture subsidy we kavman i putum mani blong holem taet 70/30 60/40 sabsidy blong ol fama.
Hem i talem se 80 pesen blong population blong kantri oli liv long ol rurol eria mo oli ol fama mo Kavman ia i wantem bildim ap prodaktiv sekta we ol pipol ia i involv long hem plante.
“Yumi mekem niu initiativ tu i no longtaem blong sendem ol rut crop blong yumi i ko ovasi blong salem.”
Prime Minista Loughman i talem se hemia hemi namba tri taem we wan statemen olsem abaot kavman blong tete i kamaot long Palamen Haus.
“Taem yumi wantem putum wan mosen olsem yumi mas mekem sua se yumi kat namba.”
Prime Minista Loughman i talem se Kavman blong hem i biliv se hemi mekem inaf vinis long 12 manis blong tajem hat blong ol pipol.
“Mi biliv se wanem we kavman i stap mekem i folem mama loa,” hem i talem.
Fes ordinary session blong Palemen blong 2021 i en tete. Long Fes ordinary session blong Palemen ia, i kat 21 kavman bill we Palemen i pasem mo eight we oli withdroem. I kat wan totol blong 29 bill evri wan we i bin ko long Palemen long sitting ia.