
Private sekta i kol blong pipol i tekem COVID vaksin
Vanuatu Chamber blong Commerce mo Industry i talem se Vanuatu i sud openem bak boda sapos 90 per cen blong ol pipol long Efate i kasem COVID vaksin.
Chairman blong Vanuatu Chamber blong Commerce mo Industry, Antoine Boudier, i talem se hem ia i blong groem bak ekonomi.
Mr Boudier i kol blong pipol i no wet mo tekem COVID vaksin blong stap sef, blong Vanuatu i save openem bak boda blong helpem ekonomi.
Hem i talem se pipol i mas andastanem hao wan ekonomi blong wan nesen i ran.
“Ekonomi long wan nesen hemi wanem ol bisnis mo indastri i save kriatem blong bringim mani,” Mr Boudier i talem.
Hem i talem se tourism hem i no abaot ol hotel nomo.
“Taem yumi stap talem se turis i kam long Vanuatu, yumi stap minim ol karensi, oli exchangem ol samting we oli pem, oli yusum ol card long ol ATM masin, ol mama long maket, ol mama we oli salem ol souvenir, ol fama we oli salem ol lokol kakae i ko long ol hotel o ol fish wetem ol naura, mo impoten wan nao hemi ol man we oli wok insaed long ol hotel.
“Tete fulap pablik serven oli no afek long taem blong COVID ia from oli tekem salari mbe fulap long praevet sekta i stap strakol.”
Mr Boudier i talem se tedei i nomo gat impotesen. Ol man i talem se ol kakae long sale i ko daon from hemi no wan nomol situasen.
“Yumi mas andastanem se naoia wan man i wok bae i mas helpem tu o tri man long wan famili from oli lusum wok vinis.
“Naoia yumi stap luk se plante man Vanuatu i stap travel i ko ovasi blong mekem vatu.”
Mr Boudier i kwestenem se naoia ol pipol i stap talem se oli fraet long ol pipol ovasi blong kam long Vanuatu mbe ol Ni-Vanuatu i save ko ovasi?
“Hem ia i stap minim wanem ia?” hem i kwestenem.
“Sapos ol pipol blong Vanuatu i save ko ovasi mo oli protek gud we i minim se oli kasem COVID stik meresin mo folem ol prosija; Yumi save mekem long wan nara wei tu.
“Yumi save welkamem ol man i kam long Vanuatu as long as yumi folem stret prosija from hemi semak samting nomo.”
Mr Boudier i talem se tete wanem we Fiji i stap mekem blong openem boda blong olgeta long namba 1 December hemi wan rili gud saen.
Hemi talem se long kes blong Fiji olgeta i kat wan mein aelan mbe Vanuatu i kat 83 aelan.
“Wanem hemi mekem olgeta blong openem boda hemi from Kavman blong Fiji i mekem compulsori vaksin blong traem protektem populesen blong olgeta,” Mr Boudier i talem.
“Tete yumi long Vanuatu vaksin hemi no kompolseri mbe hemi stap long kavman blong tekem ap disisen ia.
“Mo hemia i wan bigfala topik tete we sam oli talem se hemi raet blong wan man mbe long en blong dei, plante pipol we oli ded hemi olgeta we oli no tekem stik beis long ol sevei mo ripot we mi luk raon long Wol.
“Wetem hemia yumi hop se Vanuatu bae i taketem namba blong vaksinesen blong yumi blong save openem boda long Efate.
“Mi andastan se ol namba blong ol medikol fasiliti tu i no inaf sapos i gat wan fiuja aotbrek blong COVID-19. Bae i had blong manejem mekem se kavman i no openem boda yet mbe i stap push blong moa pipol i tekem stik.”
Ona blong The Havannah Resort long Havanah Harbour long Efate, Greg Pechan, hemi traem blong kipim staff blong hem long nomol salari mo ranem hotel we hemi talem se hemi rili had.
Risot ia hemi wan long ol multi-awod wining risot long Vanuatu we naoia i operet tri taem long wan wik.
Mr Pechan i bin stap okanaesem ol bus blong tekem ol lokol i ko long Port Vila blong tekem vaksin sins long taem we Efate i lonjem vaksinesen rolaot long June.
“Mi wantem sapos kavman i putum wan datelaen blong talem long ol pipol se oli mas kasem stik long taem ia bifo boda i open bakeken,” Mr Pechan i talem.
“Naoia hemi no taem blong wet mbe pipol i mas luksave impotens blong tekem stik meresin ia.
“Mi tink sapos yumi kasem gud pesentej blong ol pipol olsem 85 per cen we oli tekem vaksin bae kavman i save openem boda.”
Mr Pechan i stil operatem risot blong hem blong sapotem ol staff blong hem blong oli save fidim ol famili blong olgeta.
Minista blong Health i bin rimaendem ol pipol se intanasonal boda bae i nosave klos olwe mo hemi askem pipol blong step ap mo tekem vaksin.
“Yumi mas openem boda long fiuja blong givhan long economic situasen blong yumi,” Minista Bule i talem.
“Mo virus blong COVID i stap neks doa nomo mo sapos yumi no keaful bambae i kam insaed long Vanuatu.
Minista Bule i talem se “Tete Public Health Dipatmen anda long helt ministri i stap wok rili had blong dil wetem pandemic ia.”
Bernie Millman, Acting Chief Executiv Ofisa blong Iririki Island Resort, i talem se risot ia hemi wan kwarentin fasiliti mbe hemi no mekem profit nomo aot long ol repatriation.
Mr Millman i talem se i kat tu reit we National Disaster Management Ofis i putum. I kat twin shea we hemi VT 7500 wan naet mo nara wan single rum from Delta Variant hemi VT11 500 we tugeta i inkludum tri meal wan dei, aircon mo wifi.
Hemi talem se hemia i jip tumas mo oli no mekem mani from i nokat eni nomol turis inkam i kam insaed.
“Hemi wan disasta long kaen ples olsem Iririki,” Mr Millman i talem.
Iririki Island Resort i stap mekem kwarentin naoia blong 18 manis nao mo i kat 2000 repatriates i spendem kwarentin period long resort ia vinis.
Mr Boudier i talem se long Fiji i gat ova 18,000 pipol vinis i bukum flaet long manis December blong ko long Fiji.
Mr Boudier i talem se i kat tri airline vinis we bae oli flae i ko long Fiji.
“Tete yumi laki long ol repatriation flaet blong kavman blong yusum sam hotel blong kwarentin mo oli save karem smol vatu long hem.”
Mr Boudier i talem se Sydney bae i openem boda long Novemba, Cook Aelan i openem boda vinis, everi kaontri ia oli no bin wet, oli mekem evri aksen mo disisen blong tekem vaksin blong stap sef vinis,
“Tete i kat sam pipol i talem se oli no wantem tekem vaksin, we hemi raet blong olgeta mbe ol semak pipol ia nao bae oli ko noknok long hospitol taem oli sik.
“Ol man Vanuatu i no wantem arem ol kaen toktok olsem, yumi wantem se yumi sef mo pipol i kam invest,” Mr Boudier i talem.
Hem i talem se kavman i stap kivim naoia stimulus pakej mo i fokas long prodaktiv sekta mbe hemi blong shot term nomo mbe kavman tu i nidim revenu blong pem pablik servant.
Araon long 96,536 pipol long Vanuatu i tekem vaccine naoia.
Mo hemia hemi 46 per cen blong eligible population blong Vanuatu.
Hemia i inkludum olgeta long Sanma, Tafea mo Malampa provins.
Long Shefa alone, i gat wan total population blong 57,103 pipol, 71 percent i tekem fes dose mo 47 per cen blong population ia i fuli vaccinate.
Long Port Vila, i gat wan population blong 31,095 pipol, 67 per cen i tekem at least wan dose mo 43 percent i fuli vaccinated.
Long Sanma, we hemi second provins we Gavman i rollem out vaccination long hem, i lukium se turn out blong hem i gud tumas, hemia wetem 28, 497 pipol, 73 percent i tekem at least wan dos mo 13 per cen i fuli vaccinate.
Long Tafea, wetem eligible population blong 20, 198 pipol, 18 per cen i tekem finis fes dose mo second dose no yet wael long Malampa i gat 17, 768 pipol wetem 7 per cen i tekem at least wan dose nomo.
Fika ia Ministry blong Helt i putum out blong soem namba blong ol pipol we oli tekem vaccine so far.
Long Sanma provins, percentej blong ol health woka we oli tekem vaccine i hae bitim long shefa inkludum ol nara frantline wokman.